Prawo do zachowku mają tylko dzieci, wnuki, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy zostali przez niego pominięci w testamencie, a dziedziczyliby z mocy ustawy. Nie przysługuje ono rodzeństwu, dziadkom i pasierbom.

Po serii publikacji poradniczych dotyczących dziedziczenia, które ukazały się w naszym Tygodniu ze spadkami, wciąż otrzymujemy pytania z prośbą o wyjaśnienie wątpliwości czytelników. Najwięcej pytań dotyczy zachowku.

Obowiązujące od 28 czerwca 2009 r. znowelizowane przepisy prawa spadkowego nie rozszerzyły kręgu spadkobierców ustawowych pominiętych w testamencie, które mają prawo do zachowku. Prawa do zachowku ustawodawca nie przyznał dziadkom i pasierbom, mimo że dopuścił ich do dziedziczenia ustawowego. Nadal więc prawa do zachowku nie ma rodzeństwo. Natomiast rodzice posiadają takie prawo tylko wówczas, gdy w konkretnym stanie faktycznym doszli do dziedziczenia z mocy ustawy, na przykład dziedziczą razem z małżonkiem zmarłego, który nie pozostawił dzieci.

Spadkodawca może sporządzić testament i do spadku powołać osoby spoza kręgu najbliższych krewnych dziedziczących po nim z mocy ustawy. Jeżeli spadkobierców ustawowych jedynie pominie w testamencie, a skutecznie ich nie wydziedziczy i nie pozbawi prawa do zachowku, to wówczas mogą wystąpić o przyznanie tego świadczenia.

Wydziedziczyć z przypadającego z mocy ustawy udziału w spadku można tylko w testamencie z przyczyn wskazanych w artykule 1008 kodeksu cywilnego. Wydziedziczenie jest skuteczne, jeżeli w ważnym testamencie została wskazana jedna z następujących przyczyn:

● uprawniony do zachowku wbrew woli spadkodawcy postępował uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,

● dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności, albo rażącej obrazy czci,

● uporczywie nie dopełniał względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Z innych przyczyn nie można wydziedziczyć i pozbawić spadkobiercy prawa do zachowku.

Przyczyna wydziedziczenia powinna wynikać z treści testamentu. Osoba wydziedziczona w testamencie bez przyczyny określonej w art. 1008 k.c. wprawdzie nie dziedziczy z mocy ustawy, ale może domagać się należnego jej zachowku.

Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku wówczas, gdy mu przebaczył.

Zachowku nie otrzyma także osoba uznana za niegodną dziedziczenia, ponieważ z tego powodu jest wyłączona ze spadku. Natomiast do dziedziczenia dochodzą wówczas jej zstępni i mają prawo do zachowku.

Za niegodnego może uznać tylko sąd. Robi to wówczas, gdy spadkobierca dopuścił się ciężkiego przestępstwa przeciw spadkodawcy, podstępem lub groźbą nakłonił go do sporządzenia lub odwołania testamentu, albo przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności, bądź umyślnie ukrył lub zniszczył testament, podrobił lub przerobił go, albo świadomie skorzystał z testamentu przerobionego lub podrobionego przez inną osobę.

Osobę uznaną za niegodną traktuje się tak jakby nie dożyła otwarcia spadku. Nie można jej jednak uznać za niegodną wówczas, gdy spadkodawca jej przebaczył.

Prawa do zachowku nie ma wydziedziczony małżonek wówczas, gdy spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione. Małżonka takiego sąd może uznać za wyłączonego od dziedziczenia, co z kolei ma wpływ na uprawnienia do zachowku. Takiego prawa nie ma również małżonek spadkobiercy pozostający w separacji.

Wysokość zachowku zależy od tego, kim jest uprawniony. Osoba małoletnia lub trwale niezdolna do pracy w chwili otwarcia spadku ma prawo z tego tytułu do dwóch trzecich wartości udziału spadkowego, który przypadałby jej przy dziedziczeniu ustawowym. Natomiast pozostałe osoby mają prawo do połowy wartości tego udziału.

Zachowek wypłacany jest zawsze w gotówce, więc nie można się z tego tytułu domagać przyznania części majątku spadkowego. Obowiązek uiszczenia go ciąży na spadkodawcach testamentowych, powstaje z chwilą śmierci spadkodawcy i należy do długów spadkowych.

Podstawa prawna

● Art. 991–1011 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).

źródło - [Gazeta Prawna z dnia 29-07-2009]